W poprzedniej lekcji dowiedzieliśmy się, że specyficzna budowa ciała owadów jest ich cechą charakterystyczną. Po budowie ciała możemy odróżnić te stworzenia, które są owadami, od innych grup zwierząt (np. pajęczaków lub robaków). Dlatego temat ten warty jest dłuższego zatrzymania się przy nim.
Mimo iż każdy owad ma swoją specyficzną budowę ciała, na etapie przedszkolnym i wczesnoszkolnym kluczowe jest skupienie się na tych cechach, które są wspólne i które odróżniają owady od innych grup zwierząt. Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, abyście temat rozszerzyli i bardziej szczegółowo prześledzili budowę jednego czy dwóch wybranych owadów. Nie pomijajcie jednak tego bardziej ogólnego poziomu – naszym głównym celem jest bowiem to, żeby dziecko poznało cechy klasyfikacyjne poszczególnych grup zwierząt. Tym samym będzie budowało w umyśle uporządkowaną logicznie wiedzę o świecie.
Wyobraź sobie, że konstruowanie wiedzy o świecie jest jak budowanie mapy miasta w umyśle. Jeśli przekażemy dziecku uporządkowaną wiedzę na bardziej ogólnym poziomie, to tak, jak gdyby dziecko poznało główne ulice w mieście. Będzie znało ogólny plan miasta, lokalizację najważniejszych miejsc i połączenia między nimi. Przekazywanie zbyt wąskiej, szczegółowej wiedzy będzie natomiast jak bardzo szczegółowe poznawanie kilku wybranych miejsc. Dziecko będzie potrafiło szczegółowo odtworzyć wygląd uliczki, przy której mieszka oraz uliczki, przy której mieszkają dziadkowie – będzie znało wszystkie kryjówki, zakamarki i ciekawe miejsca. Nie będzie jednak w stanie przemieścić się między tymi dwoma miejscami – w jego umyśle będą to tylko dwie niezależne od siebie plamy. Oczywiście, miło jest pospacerować po ciekawych zakamarkach swojego miasta, poznawać poszczególne drzewa, place zabaw, skwerki. To nadaje smaku, wyrazistości. Dla adaptacyjnego funkcjonowania ważniejsza jednak jest umiejętność sprawnego poruszania się po mieście. To daje możliwość poznawania szczegółów bez poczucia zagubienia, umożliwia lepsze zrozumienie danego miejsca poprzez osadzenie go w szerszym kontekście a w końcu buduje w umyśle bardzo szczegółowy, logiczny plan miasta a nie tylko zbiór plam.
W tym momencie zależy nam, aby dziecko zapamiętało ogólną budowę ciała owada, które składa się z trzech segmentów (głowa, tułów, odwłok), czułek, odnóży i (zazwyczaj, choć nie zawsze) skrzydeł.
Proponujemy następujące aktywności w tym temacie:
- Zacznijcie od obserwacji prawdziwego (żywego lub martwego) owada. Jeśli osobnik dokonał już swego żywota, cudownie będzie obejrzeć go pod mikroskopem, skupiając się w pierwszej kolejności na ogólnej budowie ciała. Zaobserwujcie segmenty ciała, czułki, odnóża (policzcie czy na pewno jest ich 6), skrzydła.
- Omówcie poszczególne części ciała owada – możecie wykonać prosty plakat np. drukując tytułową kartę „Budowa mrówki”, przyklejając ją na czystą kartkę i podpisując poszczególne części ciała.
- Pracujcie również z kartami trójdzielnymi „Budowa mrówki” oraz z kartą naukową ogólną, dotyczącą budowy owadów. Informacje na tej karcie pomogą Wam powiedzieć co nieco o każdej części ciała owadów.
- Wykonajcie książeczkę „Budowa mrówki”. Na każdej stronie książeczki dziecko ma za zadanie pokolorować jedną wybraną część ciała mrówki i podpisać ją. Korzystajcie z kart trójdzielnych „Budowa mrówki” jako wzorca lub jako kontroli błędu. Przy podpisywaniu młodsze dzieci mogą skorzystać z wklejek z drukowanymi literami. Zachęć dziecko do tego, aby samo odnalazło odpowiedni podpis, porównując go wizualnie z podpisem z karty trójdzielnej. Wprowadzisz tym sposobem elementy czytania globalnego! Starsze dziecko zachęć do podpisania samodzielnego lub po śladzie (wklejki do pisania po śladzie znajdziesz na ostatniej stronie książeczki).
- Wykonajcie trójwymiarowy model owada. Jeśli macie nieco talentu plastycznego, wykonajcie go z masy solnej, ciastoliny, plasteliny czy czegokolwiek co przyjdzie Wam do głowy. Dla takich jak ja polecam wykonanie modelu wg wydrukowanego wcześniej wzoru – znajdziesz taki np. tu.
- Pamiętaj, żeby wybierać takie źródła, które odwzorowują rzeczywistą budowę owada. W których wyodrębnione są dokładnie trzy segmenty ciała. Z tego też powodu zrezygnowałam z korzystania z typowych Montessoriańskich układanek zoologicznych – w układance „Ważka” nie ma trzech segmentów ciała, ba! nie ma nawet odnóży! Widzisz jak ważne jest dobieranie odpowiednich pomocy. Duża część z nich nie odzwierciedla rzeczywistości a niektóre nawet wprowadzają w błąd! (np. przedstawiając pajęczaki jako owady). Postaw na sprawdzone, rzetelne źródła. Przekazuj swojemu dziecku wiedzę naukową a nie potoczną.
- Gdy już poznaliście i utrwaliliście ogólną budowę ciała owadów, możecie przyjrzeć się różnicom między poszczególnymi owadami.
- Zaobserwujcie również pod mikroskopem poszczególne części ciała owada. Polecam skupić się na oczach, aparatach gębowych czy skrzydłach.